Historia parafii


Każdy naród żyje dziełami swojej kultury

św. Jan Paweł II

Wszyscy chrześcijanie są wezwani do świadczenia o Chrystusie. Kościół jest matką, która na podobieństwo Maryi przechowuje całe te dzieje, zachowując w sercu wszystkie ludzkie istotne problemy. Pamięć Maryi i Kościoła służą człowiekowi, aby raz jeszcze, na przełomie tysiącleci, odnalazł swoją tożsamość.” Św. Jan Paweł II

Jeśli chcesz znaleźć źródło, musisz iść do góry, pod prąd. Przedzieraj się, szukaj, nie ustępuj, wiesz, że ono musi tu gdzieś być – Gdzie jesteś, źródło?… To tu jest źródło w historii naszej parafii,



Z DZIEJÓW PARAFII

Parafia Narodzenia NMP powstała w XIV w. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z 1411 r. Wtedy to Dersław Karwacjan, syn Dersława, stolnika sandomierskiego, właściciel Gorlic, uposażył ołtarz ufundowany przez swego ojca w kościele parafialnym w Gorlicach, tworząc tzw. altarię.

W 2 poł. XVI w. parafii katolickiej w Gorlicach zaczęła grozić zagłada, bowiem miasto stało się własnością kalwińskiej rodziny Pieniążków, a 16 XI 1598 r. Jan Strasz, ostatni z dawnych właścicieli Gorlic, przekazał prawo patronatu nad parafią Przecławowi Pieniążkowi. Być może był to tylko potwierdzenie przekazania, które nastąpiło wcześniej, bowiem według akt wizytacji generalnej z 1595 r. istniała co prawda samodzielna parafia w Gorlicach, jednak kościół był sprofanowany, a „Przecław Pieniążek, kacerz, zagrabił krzyż srebrny”. Akta kolejnych wizytacji z 1 poł. XVII w. (1602, 1608, 1618) nie wymieniają samodzielnej parafii w Gorlicach. Nie zamarło jednak życie religijne katolików w mieście, o czym świadczą powołania kapłańskie z jego terenu. Gorlice stały się jednym z ważnych ośrodków reformacji w Polsce. 22 V 1617 r. odbyła się tutaj dysputa arian z kalwinami, której przysłuchiwali się dwaj księża katoliccy z Biecza.

W 1625 r. Stanisław Szczepanowski, proboszcz w Krużlowej, otrzymał prezentę od Przecława Pieniążka na probostwo gorlickie oraz instytucję kanoniczą na ten urząd od biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego. W sierpniu tegoż roku woźny sądowy Wojciech Spiechowicz „wwiązał w posiadanie” probostwa gorlickiego ks. Szczepanowskiego. Protestanci, nie mogąc się pogodzić z prawnym rozwiązaniem, postanowili przemocą nie dopuścić do utraty probostwa. Jak podaje W. Budka „gdy [..] ksiądz Szczepanowski zjechał z Krużlowej dnia 1 września w towarzystwie tego samego woźnego, aby objąć już w rzeczywiste posiadanie probostwa gorlickiego, natknął się na zbrojny opór. Babka Przecława Pieniążka, Agnieszka z Myszkowskich, jej syn a stryj Przecława Mikołaj Zbożny, wreszcie sąsiad Jan Potocki z Łużnej, uzbroiwszy czeladź w szable i rusznice, nie dopuścił Szczepanowskiego do kościoła i plebanii”. Ks. Szczepanowski wniósł protest do sądu grodzkiego w Bieczu. W 1626 r. nastąpiła ugoda, na mocy której probostwo znalazło się w rękach katolików, a zbór przeniesiono do części miasta należącej do Rylskich, a następnie gorlickich kalwinów przyłączono do zboru w Jodłówce. W 2 poł. XVII w. miasto odzyskało jednolite, katolickie oblicze wyznaniowe.

W XVIII stuleciu wzrosło znaczenie parafii gorlickiej, a w mieście funkcjonowały trzy świątynie i dwie prebendy dla duszpasterzy. W związku z tym, niektórzy proboszczowie zaczęli używać tytułu prepozytów od około 1712 r.


KOŚCIÓŁ PARAFIALNY

Jego początki sięgają XIV w. Oprócz ołtarza głównego posiadał on również ołtarz św. Jana Chrzciciela, przy którym w 1411 r. Dersław z Gorlic ufundował altarię.

Biorąc pod uwagę fakt, że ołtarz ten ufundował jego ojciec – Dersław z Janowa, należy przypuszczać, że świątynię wzniesiono przed 1399 r. Był on murowany. Prezbiterium i nawę główną zamknięto gotyckim sklepieniem. Konsekrowano go przed końcem XVI w. Pod koniec tego (XVI) stulecia świątynię sprofanowali kalwini i zamienili ją na zbór. Świadczy o tym m.in. fragment dokumentu podziału dóbr gorlickich z 1608 r.: „do kościoła murowanego w Gorlicach spólnie sobie zostawiają przerzeczeni panowie Pieniążkowie podawać księdza religiej ewangelickiej, tak jako teraz jest”.

Prawdopodobnie w 1626 r. kościół przejęli katolicy. W czasie „potopu” szwedzkiego został spalony wraz z połową miasta przez wojska księcia Jerzego II Rakoczego. Odbudowaną świątynię konsekrował 17 III 1675 r. bp pomocniczy diecezji krakowskiej Mikołaj Oborski. Kościół posiadał wówczas 4 ołtarze: NMP, św. Katarzyny, św. Walentego i św. Józefa. Konsekrował je wraz z kościołem bp Oborski.

Pod koniec XVII w. do świątyni dobudowano kaplicę św Trójcy. Konsekrował ją 1 IV 1705 r. bp Kazimierz Łubieński. Znajdowały się w niej konsekrowane ołtarze: Św. Trójcy, św. Antoniego oraz Nawiedzenia MB. W 1728 r. do kościoła dobudowano wieżę.

W 1778 r. kościół parafialny posiadał dwie kaplice: Św. Trójcy oraz Bożego Ciała. Świątynię pokrywał gontowy dach, częściowo zniszczony i potrzebujący naprawy. Wewnątrz znajdowało się 12 ołtarzy.

W kościele podłogę wyłożono cegłami i kamieniami. Prowadziły do niego trzy wejścia. Do wnętrza światło dostawało się przez 12 okien oprawionych w ołów. Pod świątynią znajdowało się 7 krypt grobowych.

Najświętszy Sakrament przechowywano w „starożytnym” tabernakulum umieszczonym na ołtarzu głównym, przed którym płonęła wieczna lampa. Wewnątrz świątyni znajdowała się kamienna chrzcielnica oraz ambona. Naprzeciwko ołtarza głównego znajdował się chór muzyczny „staroświeckiej struktury” na którym ustawiono osiemnastogłosowe organy, potrzebujące wówczas naprawy (1778). Nowe organy zakupiono w 1864 r. za kwotę 1400 zł reńskich. W świątyni znajdowały się również ławki i jeden konfesjonał. Wnętrze pokryto polichromią. Wiadomo, że w 1864 r. „wymalowano wnętrze kościoła za 1300 złotych reńskich”.

Kościół parafialny posiadał trzy zakrystie. Naprzeciwko ołtarza głównego znajdowała się murowana dzwonnica przylegająca do kościoła pokryta gontem. Zawieszono w niej 3 dzwony i zegar oraz dzwonek „dla konających”. Na dachu świątyni znajdowała się wieżyczka obita żelazną blachą z sygnaturką. Świątynię otaczał mały cmentarz, częściowo ogrodzony. Na nim, od południowej strony znajdowała się kaplica Pana Jezusa w Ogrojcu. W 1762 r. założono w kościele stacje Drogi Krzyżowej w czasie misji parafialnych. Obok kościoła znajdowała się plebania oraz zabudowania gospodarcze, dom wikariusza, a także dom promotora bractwa różańcowego.

Kościół spłonął w 1799 r. Odbudowując go, dodano mu nawy boczne. Po raz kolejny zniszczył go ogień 3 X 1874 r. podczas wielkiego pożaru miasta. Funkcję kościoła parafialnego przejęła wówczas kaplica „Więzienia Pana Jezusa”, o czym świadczy adnotacja w schematyzmie łacińskiej diecezji przemyskiej: „Sacra peraguntur in Capella sub titulo incarcerati Iesu Christi”.

Kaplicę tę wzniesiono na pocz. XVIII w. z fundacji niejakiego Cieślika, prawdopodobnie mieszczanina gorlickiego, o czym świadczy dokument kolatora parafii Stanisława Łętowskiego z 22 VIII 1715 r.

Była ona murowana. Składała się z dwóch poziomów. Pierwszy z nich posiadał ołtarz Złożenia z krzyża Chrystusa z wymalowanymi tajemnicami Jego męki. Był on konsekrowany. Pod nim mieścił się następny, w którym umieszczono ołtarz Matki Bożej Bolesnej. Pośrodku pomieszczenia umieszczono łaskami słynący posąg Pana Jezusa przywiązanego do słupa. Obydwa pomieszczenia kaplicy wyposażono w drzwi. Do pomieszczenia wyższego docierało światło przez trzy okna, a do niższego – przez dwa. Wyższa kondygnacja kaplicy posiadała ceglaną posadzkę, a niższa – kamienną. Świątynia posiadała szafy na paramenty liturgiczne oraz mały chór muzyczny.

W czasie pożarów miasta w latach 1799 i 1874, kiedy spłonął kościół parafialny, w kaplicy ogniskowało się życie religijne parafii. W wyniku słynnej bitwy gorlickiej w 1915 r. górna kaplica została uszkodzona. Ocalała dolna część z figurą Pana Jezusa. Pełniła ona funkcje kościoła parafialnego w następnych latach.

Po odbudowie kościoła pw. Narodzenia NMP rozebrano uszkodzoną kaplicę, a jej dolną część zasypano ziemią. Łaskami słynącą figurę Pana Jezusa przeniesiono do kościoła parafialnego.

Obecny kościół pw. Narodzenia NMP został zbudowany w latach 1885 – 1892 wg projektu o. Franciszka Pavoniego OP, włoskiego zakonnika. Stało się to po zniszczeniu poprzedniego kościoła w wyniku pożaru (1874). Wówczas proboszcz ks. Marceli Żabicki podjął się dzieła budowy nowej świątyni. Została ona częściowo zniszczona w 1915 roku w czasie bitwy pod Gorlicami. Odbudowano ją w latach 1921 – 1932, ponownie została uszkodzona w czasie II wojny światowej (1944), a następnie odremontowana. Kościół jest neorenesansowy, z kamienia i cegły, kryty blachą; trzynawowy, bazylikowy, z prezbiterium węższym od korpusu, przy którym od północy znajduje się wieża. Wnętrze zostało nakryte sklepieniami kolebkowymi na gurtach, spływających na filary międzynawowe. Fasada została wykonana z piaskowca, rozczłonkowana pilastrami, z niszami mieszczącymi posągi Ewangelistów. Nad wejściem głównym znajduje się relief z płaskorzeźbą wieńca a w nim napis „Maryja”. Nad reliefem umieszczono okno półokrągłe przeszklone witrażem z postacią św. Stanisława – współpatrona kościoła. Na fryzie przez całą szerokość nawy umieszczono napis – dedykację: Gorlicenses Virgini Deiparae (Gorliczanie Bogurodzicy Dziewicy). Mury zewnętrzne pokryto tynkiem wapienno – cementowym w 1932 roku. w latach 2000 – 2003 dokonano renowacji kościoła.

Źródło: Kościół Farny Narodzenia NMP w Gorlicach – tekst oprac.: Ks. Sławomir Zych, ISBN 978-83-60944-05-9.


BAZYLIKA MNIEJSZA

dniu 23.05.2009 r. kościół farny w Gorlicach pw. Narodzenia NMP otrzymał tytuł bazyliki mniejszej. Uroczyste ogłoszenie miało miejsce podczas Mszy św. koncelebrowanej przez blisko 100 kapłanów pod przewodnictwem ks. bpa Kazimierza Górnego, Biskupa Rzeszowskiego. Homilię wygłosił ks. bp Kazimierz Górny.

Biskup Rzeszowski, wyznaczył następujące dni, kiedy można zyskać w tej świątyni odpust zupełny pod zwykłymi warunkami:

1) w rocznicę otrzymania tytuły bazyliki mniejszej – 6 LISTOPADA
2) w dniu poświęcenia kościoła – 25 MAJA
3) w dniu patronalnym kościoła, tj. w uroczystość Narodzenia NMP – 8 WRZEŚNIA
4) w uroczystość Świętych Apostołów Piotra i Pawła – 29 CZERWCA
5) raz w roku, w dniu wyznaczonym przez biskupa miejsca, w uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP – 8 GRUDNIA
6) ponadto raz w roku każdy wierny może uzyskać opust zupełny w dowolnym, wybranym przez siebie dniu.

Tytułem bazyliki mniejszej w diecezji rzeszowskiej zostały ozdobione także kościoły: Matki Bożej Rzeszowskiej u oo. Bernardynów (2008) oraz Sanktuarium Matki Bożej Saletyńskiej w Dębowcu (2012).

Historia parafii

  • 1411 r. Pierwsza wzmianka o parafii

    Wtedy to Dersław Karwacjan, syn Dersława, stolnika sandomierskiego, właściciel Gorlic, uposażył ołtarz ufundowany przez swego ojca w kościele parafialnym w Gorlicach, tworząc tzw. altarię.